Στο μικροσκόπιο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μπαίνει η μαιευτική βία, ένας όρος που καθιερώθηκε εδώ και κάποια χρόνια στο εξωτερικό και πλέον αρχίζει να «ανιχνεύεται» και στην ελληνική πραγματικότητα.
Η έννοια της μαιευτικής βίας, όπως μεταφράστηκε ο αγγλικός όρος obstetric violence, μπήκε ως ασπίδα προστασίας των γυναικών από κάθε είδους βίαιη συμπεριφορά, αλλά και ως προμετωπίδα υπεράσπισης του δικαίωματός τους στην αυτοδιάθεση στην πιο σημαντική -ίσως- στιγμή της ζωής τους.
Πόσο όμως ο όρος ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τι παρανοήσεις υπάρχουν και ποιες συμπεριφορές μπορούν να συγκαταλεχθούν σε αυτόν; Απαντήσεις δίνει μιλώντας στη Voria.gr η Χρυσάνθη Σαρδέλη, μαιευτήρας – γυναικολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας – Κλινικής Φαρμακολογίας και μέλος του Εργαστηρίου Μελέτης Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, το οποίο, σε συνεργασία με τη Μαιευτική - Γυναικολογική Εταιρεία Θεσσαλονίκης και τον Σύλλογο Επιστημόνων Μαιών - Μαιευτών Θεσσαλονίκης, επιχειρεί να αναλύσει το θέμα σε επιστημονική εκδήλωση που διοργανώνει σήμερα, στις 17:30, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
Η κ. Σαρδέλη εξηγεί πως ο όρος αρχικά χρησιμοποιήθηκε στη νομοθετική γλώσσα αρκετών χωρών για την προστασία των μητέρων από την κακοποίηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και στη συνέχεια επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει ένα φάσμα μαιευτικών διαδικασιών, όπως η πρόκληση τοκετού, η επισιοτομή και η καισαρική τομή, με αποτέλεσμα να γίνονται δυσδιάκριτες οι γραμμές μεταξύ βίας και κακής ιατρικής πρακτικής, μεταξύ ελεύθερης βούλησης και ιατρικής αναγκαιότητας.
«Αρχές του 2000 κάνοντας ειδικότητα στη Δανία άρχισα να έρχομαι σε επαφή με αυτό που λέγεται birthing contracts (σ.σ. συμβόλαια τοκετού). Πρωτοεμφανίστηκαν στην Αμερική και στη Βόρεια Ευρώπη προερχόμενα από την αντίληψη ότι η γυναίκα θα πρέπει να πάρει πίσω τον έλεγχο για το κορυφαίο γεγονός της ζωής της, που είναι ο τοκετός. Να έχει αυτονομία, να αποφασίζει αυτό που θέλει και να μην καταπιέζεται από τους γιατρούς που επέβαλαν ιατρικοποίηση του τοκετού και περιορισμούς της ελευθερίας της την ώρα της γέννας. Πλέον αυτό εξελίχθηκε στο να αποκαλείται μαιευτική βία οτιδήποτε περιορίζει ή βλάπτει την ψυχική, σωματική ή ηθική υγεία κάποιας γυναίκας όταν σχετίζεται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, περιλαμβάνοντας σεξουαλική παρενόχληση, ένα χτύπημα, μία κοροϊδία, επιβολή ιατρικών πράξεων ή παράλειψη λήψης συγκατάθεσης. Οι παραπάνω συμπεριφορές όμως συγκαταλέγονται στις κακές ιατρικές πρακτικές και συνιστούν αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές, εξαιρουμένης φυσικά της σωματικής βίας. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό που θεωρείται μαιευτική βία οφείλεται μάλλον σε κακή επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενούς», επισημαίνει η καθηγήτρια, διευκρινίζοντας πάντως ότι στο πλαίσιο της διεκδίκησης ενός αυτονόητου δικαιώματος (αυτού της πραγματικής ισότητας των φύλων και της αναγνώρισης των δικαιωμάτων των γυναικών στην αυτοδιάθεση) είναι δικαιολογημένη και κάποια ενδεχόμενη υπερβολή στη διεκδίκηση του.
Η κ. Σαρδέλη επισημαίνει ότι υπάρχουν και συστημικά λάθη στην ιατρική πρακτική, για τα οποία εκφράζονται ορθώς διαμαρτυρίες. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι το γεγονός πως, παρότι η φυσική στάση για τη γέννα της γυναίκας είναι το βαθύ κάθισμα, αυτό που στην καθομιλουμένη λέγεται ανακούρκουδα, την ώρα της εξώθησης οι γυναίκες στην πλειονότητά τους τοποθετούνται με τα πόδια στους αναβατήρες σαν να υποβάλλονται σε γυναικολογική εξέταση και μάλιστα δεμένα. «Αυτό είναι ένα είδος περιορισμού που δεν χρειάζεται. Έχουμε και κάποιες πρακτικές που τις κάνουμε κι εμείς λάθος. Αντίστοιχα, μία άλλη πρακτική που εκλαμβάνεται ως λάθος είναι στις περιπτώσεις που πρέπει να εξωθήσει η γυναίκα και της ζητούμε να επικεντρώσει όλη της τη δύναμη στο να σπρώξει το μωρό προς τα έξω και όχι να σπαταλάει δύναμη εκπνέοντας έντονα ή φωνάζοντας, δηλαδή δίνοντας ώθηση προς τα πάνω. Εφόσον μία γυναίκα μπορεί και να σπρώχνει και να φωνάζει, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Οι περισσότερες όμως ειδικά με την επισκληρίδιο δεν μπορούν. Αυτή η οδηγία λοιπόν, όταν δεν έχει χτιστεί σχέση εμπιστοσύνης με τον γιατρό, ερμηνεύεται ως απαγόρευση να μιλήσουν και άρα καταπίεση», αναφέρει.
Ένα από τα σημαντικά ζητήματα που εγείρονται σχετίζεται με τις καισαρικές τομές, ενώ συζήτηση γίνεται και την επιθυμία που εκδηλώνουν αρκετές γυναίκες να γεννήσουν σε χώρο εκτός νοσοκομειακής δομής, με τις συνθήκες που θέλουν και έχοντας στο πλάι τους συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα. «Αν αποφασίζω να προβώ σε καισαρική τομή γιατί έχω άλλες δουλειές ή επειδή πέρασε η ώρα, κακώς κάνω αυτή τη δουλειά. Αλλά αν υπάρχει ιατρικός λόγος ή αν αισθάνομαι ότι θα πάμε χειρότερα με τον φυσικό τοκετό και υπάρχει τεκμηρίωση, τότε η καισαρική τομή είναι επιβεβλημένη. Προφανώς, οι γυναίκες μπορούν να γεννήσουν και στο σπίτι τους ή όπου αλλού επιθυμούν με τη συνδρομή μαιών και όλη την οικογένεια γύρω. Συνεχίζουμε να μπορούμε να γεννάμε όπως γεννούσαμε χιλιάδες χρόνια πριν, μια που σε αυτό το επιστημονικό πεδίο δεν έχουν αλλάξει πολλά τα τελευταία πολλά χρόνια. Αυτό, όμως, μπορεί να επιλέγεται μόνο όταν όλα πηγαίνουν καλά και μπορεί η γυναίκα να το υποστηρίξει. Γιατί ακόμα και το 2025 και μωρά χάνουμε και τοκετοί πάνε στραβά και γυναίκες πεθαίνουν στη γέννα», τονίζει, συμπληρώνοντας ότι δυστυχώς δεν είναι πάντα εφικτή η άμεση και έγκαιρη μεταφορά σε νοσηλευτικό ίδρυμα για την παροχή κατάλληλης ιατρικής βοήθειας.
Βία ή Kακομεταχείριση;
Η συζήτηση στην ιατρική και νομική κοινότητα περιστρέφεται στο αν πρέπει να μιλάμε για βία ή κακομεταχείριση. Από τη μία ο όρος «μαιευτική βία» μπορεί να ερμηνευθεί ότι υπονοεί μια εσκεμμένη πράξη βίας από τους επαγγελματίες υγείας, όταν η οποιαδήποτε κακομεταχείριση μπορεί μερικές φορές να οφείλεται σε συστημικά ζητήματα, έλλειψη κατάρτισης ή παρεξηγήσεις και όχι σε εσκεμμένη άσκηση βίας.
Στον αντίποδα η «μαιευτική κακομεταχείριση» μπορεί να περιλαμβάνει ένα ευρύτερο φάσμα συμπεριφορών και ενεργειών. Η «βία» αναφέρεται γενικά στην εσκεμμένη χρήση σωματικής βίας για την πρόκληση βλάβης, τραυματισμού ή ζημίας σε ένα άλλο άτομο, π.χ. σωματική επίθεση, ενδοοικογενειακή βία, καυγάδες στο δρόμο ή τρομοκρατικές ενέργειες, ενώ η «κακομεταχείριση» είναι ένας πιο γενικός όρος και αναφέρεται στην κακοποίηση, τη βλάβη ή τον έλεγχο που ασκείται σε ένα άλλο άτομο, όπως μη συναινετικές ιατρικές διαδικασίες, λεκτική κακοποίηση, έλλειψη σεβασμού, διακρίσεις και στιγματισμός ή παραμέληση.
Ενημέρωση και Aγωγή Yγείας
Σύμφωνα με την κ. Σαρδέλη, κομβικής σημασίας είναι η ξεκάθαρη ενημέρωση από την πλευρά των γιατρών για τις επιλογές που έχουν οι ασθενείς τους στον τοκετό, αλλά και η γενικότερη αγωγή υγείας που στη χώρα μας δεν είναι επαρκής.
«Το ένα ζήτημα είναι η παρανόηση δηλαδή η κακή ή ελλιπής επικοινωνία μεταξύ γιατρών και ασθενών και το άλλο ζήτημα είναι η αγωγή υγείας του πληθυσμού. Στη χώρα μας, επειδή σε μεγάλο βαθμό έχουμε ιδιωτική υγεία όσον αφορά τουλάχιστον τα μαιευτικά περιστατικά, είναι ευθύνη και υποχρέωση του κάθε ιδιώτη μαιευτήρα να εξηγήσει ποιες είναι οι δυνατότητες του, όπως και τι είναι εφικτό ή τι μπορεί να περιμένει κάθε γυναίκα σε σχέση με την υγεία και τη φυσική της κατάσταση, γιατί η συμπεριφορά μας μπορεί να παρανοηθεί. Πρέπει προφανώς να σεβόμαστε την προσωπικότητα, τις προτιμήσεις και την αξιοπρέπεια όλων των ασθενών, αλλά κάποια πράγματα ειδικά στα νοσηλευτικά ιδρύματα επιβάλλεται γίνονται με συγκεκριμένο τρόπο. Για παράδειγμα, δεν μπορώ να επιτρέψω σε ένα νοσοκομείο να μπει όλη η οικογένεια μέσα, αν δεν μπορεί να διασφαλιστεί ότι δεν θα κολλήσει κάτι μία γυναίκα που νοσηλεύεται δίπλα ή ένα μωρό. Από την άλλη, οι ασθενείς, οι επίτοκες εν προκειμένω, πρέπει να γνωρίζουν τι να περιμένουν, τι είναι αναμενόμενο και τι όχι, τι δικαιούνται και τι υποχρεούνται να κάνουν. Πρέπει κάποιος να κατανοεί ότι υπάρχουν πεπερασμένες δυνατότητες. Δηλαδή οι γιατροί δεν είναι θεοί, ούτε η ιατρική επιστήμη λύνει τα πάντα. Αυτό που δεν είναι σαφές στην ελληνική κοινωνία είναι ότι υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να κάνει ο γιατρός καλά τη δουλειά του, να κάνει ο ασθενής καλά τη δουλειά του και πάλι να προκύψει μια επιπλοκή, οπότε καλό είναι να προλαμβάνουμε παρά να χρειάζεται να θεραπεύουμε», επισημαίνει.
Όλα αυτά και πολλά άλλα ζητήματα θα τεθούν στην επιστημονική εκδήλωση με τίτλο: «Μαιευτική Βία: Το πρόβλημα, οι παρανοήσεις και η αντιμετώπισή του στην Ελλάδα και στην ΕΕ», που θα πραγματοποιηθεί σήμερα και η οποία απευθύνεται όχι μόνο στους επαγγελματίες του κλάδου, αλλά και στο ευρύ κοινό.